Podatki

Czy korzystanie z samochodu fundacji rodzinnej przez beneficjenta lub członka zarządu podlega opodatkowaniu? Temat ten budzi liczne wątpliwości zarówno wśród podatników, jak i organów skarbowych. Kluczowe znaczenie mają tu szczegóły dotyczące celu użytkowania pojazdu oraz sposób jego udostępnienia. Poniżej przedstawiamy aktualne interpretacje oraz stanowisko sądów administracyjnych w tej sprawie.

Spór dotyczący użytkowania pojazdów przez beneficjentów

Od momentu wprowadzenia w życie przepisów dotyczących Fundacji rodzinnych, jeden ze sporów pomiędzy Fundacjami rodzinnymi, a organami podatkowymi dotyczył kwestii użytkowania przez beneficjenta fundacji rodzinnej samochodu należącego do fundacji rodzinnej. Sprawa ta była również wielokrotnie przedmiotem wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej.

Opodatkowanie świadczeń na podstawie ustawy o CIT

Jak wynika z przepisów art. 24q ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, podatek dochodowy od przekazanego lub postawionego do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio:

1. świadczenia, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z 26.01.2023 r. o fundacji rodzinnej,
2. mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej,
3. świadczenia w postaci ukrytych zysków
   
   wynosi 15% podstawy opodatkowania.

Definicja świadczenia w ustawie o fundacji rodzinnej

Poprzez świadczenie, zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy o fundacji rodzinnej, należy rozumieć „składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów”.

Stanowisko Krajowej Informacji Skarbowej

Jak wskazał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z dnia 27 listopada 2023 r., sygn.: 0114-KDIP2-1.4010.482.2023.4.KS:

„W konsekwencji, (…) w przypadku korzystania z samochodu przez beneficjenta lub fundatora, jako członków zarządu fundacji rodzinnej, wyłącznie dla celów dozwolonej przez art. 5 ufr działalności gospodarczej fundacji, nie będzie miało miejsca dokonywanie świadczeń dla beneficjentów, o których mowa w art. 24q ust. 1 pkt 1 u.p.d.o.p., ani świadczeń w postaci ukrytych zysków, wskazanych w art. 24q ust. 1 pkt 3 ww. ustawy – podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych po stronie fundacji rodzinnej. Prawo użytkowania samochodu osobowego do realizacji wyłącznie ww. celów statutowych nie jest zatem opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych, w szczególności na podstawie art. 24q ust. 1 pkt 1 i 3 u.p.d.o.p.”

Korzystanie z pojazdu do celów świadczenia – opodatkowanie

A contrario powyższego należy odnieść się do sytuacji, w której będzie miało miejsce korzystanie z pojazdu przez członków zarządu fundacji, do spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów, w rozumieniu art. 24q ust. 1 pkt 1 lub 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Orzecznictwo sądowe – stanowisko WSA w Poznaniu

Powyższa sytuacja była rozpatrywana przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu, który to wyrokiem z dnia 4 lipca 2024 r., sygn.: I SA/Po 66/24, w tezie wskazał, iż:

„Przepis art. 2 ust. 2 u.f.r. za świadczenie fundacji na rzecz beneficjenta uznaje m.in. zachowanie polegające na oddaniu przez fundację rzeczy beneficjentowi do korzystania. (…)”

Wnioski z interpretacji i orzecznictwa

Sąd administracyjny uznał, iż art. 2 ust. 2 ustawy o fundacji rodzinnej to szeroko rozumiany katalog otwarty świadczeń. W związku z powyższym oddanie beneficjentowi fundacji rodzinnej składników majątkowych do użytkowania w jakikolwiek sposób, nie będzie korzystało ze zwolnienia podatkowego. Jeśli jednak samochód taki byłby użytkowany w celach mieszanych, tj. na potrzeby prywatne beneficjenta albo na potrzeby realizacji zadań statutowych fundacji rodzinnej, świadczeniem do opodatkowania byłoby jedynie użytkowanie tego samochodu w części obejmującej użytek prywatny.

Kim są beneficjenci fundacji rodzinnej i jakie mają prawa? To jedno z kluczowych zagadnień związanych z funkcjonowaniem tego typu instytucji. Beneficjenci mogą otrzymywać świadczenia i korzystać z majątku fundacji, ale ich status wiąże się także z określonymi obowiązkami i ograniczeniami. Poniżej przybliżamy, kto może zostać beneficjentem, jakie przysługują mu uprawnienia oraz w jakich sytuacjach może z nich zrezygnować.

Kim są beneficjenci fundacji rodzinnej?

Beneficjent fundacji rodzinnej to jedna z najważniejszych osób w samej fundacji. Jest to osoba, która może uzyskiwać świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Posiadanie statusu beneficjenta należy więc rozumieć w ten sposób, że status ten uzyskują jedynie takie osoby, które na podstawie postanowień statutu uprawnione są do otrzymywania świadczeń od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z jej rozwiązaniem. Rzecz jasna, o tym, kto może uzyskiwać takie składniki majątkowe, decyduje status fundacji.

Drugim warunkiem, który determinuje posiadanie statusu beneficjenta fundacji rodzinnej jest posiadanie statusu osoby fizycznej albo organizacji pozarządowej, o której mowa w przepisach Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, prowadząca działalność pożytku publicznego w rozumieniu tej Ustawy. Będzie to raczej dość niewielki odsetek beneficjentów, z uwagi na fakt, iż podstawowym celem fundacji rodzinnej jest gromadzenie mienia na potrzeby zabezpieczenie przyszłych pokoleń – zstępnych po fundatorze.

Czy fundator może być beneficjentem fundacji rodzinnej?

Odpowiedź na to pytanie wynika wprost z przepisów Ustawy o fundacji rodzinnej i należy na nie odpowiedzieć twierdząco. Fundator fundacji rodzinnej może być jej beneficjentem.

Lista beneficjentów

Czym jest lista beneficjentów? Jest to bardzo ważny dokument, na podstawie którego określa się krąg beneficjentów. Na liście umieszcza się takie dane kontaktowe, jak: imię i nazwisko beneficjenta, identyfikator podatkowy (numer PESEL lub NIP) lub numer paszportu i imiona rodziców, adres zamieszkania lub adres do doręczeń, jak i dane niezbędne do spełnienia świadczenia, w tym informacje o przysługujących beneficjentowi uprawnieniach.

Co bardzo ważne, fundacja rodzinna może żądać udokumentowania danych niezbędnych do spełnienia świadczenia, w zakresie niezbędnym do ich potwierdzenia. Fundacja jest więc uprawniona do weryfikacji, czy beneficjent udokumentował dane niezbędne do spełnienia świadczenia, ale ma do tego uprawnienie jedynie w zakresie niezbędnym do spełnienia świadczeń. 

Obowiązki fundacji w związku ze spełnianiem świadczeń na rzecz beneficjentów

Przepisy Ustawy o fundacjach rodzinnych w bardzo precyzyjny sposób określają w jaki sposób fundacja rodzinna ma regulować świadczenia na rzecz beneficjentów.

Po pierwsze, spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta nie może zagrażać wypłacalności fundacji rodzinnej wobec jej wierzycieli niebędących beneficjentami i za każdym razem zależne jest od bieżącej sytuacji finansowej fundacji rodzinnej. 

W sytuacji, gdy sytuacja finansowa fundacji rodzinnej jest niekorzystna, fundacja może wstrzymać się z wypłatą świadczeń, a bieg terminu ulega zawieszeniu do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.

Ponadto, fundacja rodzinna jest ustawowo zobowiązana do spełnienia w pierwszej kolejności obowiązku alimentacyjnego ciążącego na fundatorze na rzecz uprawnionych niebędących beneficjentami, przy czym nie może to doprowadzić do pokrzywdzenia beneficjenta, wobec którego na fundatorze ciąży obowiązek alimentacyjny. Fundacja rodzinna jest więc zobowiązana do wypłacania alimentów zarówno na rzecz beneficjentów, jak i osób uprawnionych do alimentów, przy czym można powiedzieć, że obowiązek alimentacyjny na rzecz osób niebędących beneficjentami jest ważniejszy niż taki obowiązek względem beneficjentów.

Koniecznie trzeba także mieć na uwadze, że gdyby fundacja rodzinna nie miała wystarczających środków finansowych do spełniania świadczeń w pełnej wysokości, zarząd dokona miarkowania świadczeń, aby nie pokrzywdzić żadnego z beneficjentów. Bieg terminu spełnienia świadczenia ulega zawieszeniu do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.

Przepisy powyższe mają na celu zabezpieczenie interesów wierzycieli fundacji rodzinnej, by poprzez wypłacanie świadczeń, fundacja nie stała się niewypłacalna. Ustawa o fundacji rodzinnej zawiera także własną definicję pojęcia wypłacalności fundacji, przewidując, że jest to zdolność fundacji rodzinnej do wykonywania swoich zobowiązań pieniężnych, a opóźnienie w ich wykonywaniu nie przekracza trzech miesięcy.

Niezbywalność praw

Ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje, że prawa i obowiązki beneficjenta są niezbywalne. Oznacza to, że nie jest możliwe zrzeczenie się praw i obowiązków beneficjenta fundacji rodzinnej. Tego typu uregulowanie ma na celu zwiększenie stopnia zabezpieczenia fundacji rodzinnej przez napływaniem do niej osób niewskazanych jako beneficjenci według zamysłu fundatora.

Beneficjent może jednak zbyć wierzytelność względem fundacji rodzinnej. Innymi słowy, beneficjent może sprzedać na rzecz osoby trzeciej swoje roszczenie do fundacji o wypłatę świadczenia. Czy w przyszłości wytworzy się wyspecyfikowany handel wierzytelnościami jako w przypadku handlu „zwykłymi” długami? Czas pokaże.

Uprawnienia beneficjenta o charakterze organizacyjnym

Beneficjent posiada także szereg uprawnień o charakterze organizacyjnym wewnątrz fundacji rodzinnej, spośród których należy wyróżnić:

• Prawo kierowania do organów fundacji rodzinnej uwag, opinii lub zaleceń dotyczących jej działalności,
• Prawo wglądu do dokumentacji fundacji rodzinnej, a w tym także dokumentacji finansowej, jak sprawozdania finansowe, księgi rachunkowe, obejmujące także sporządzanie ich kopii lub notatek,
• Prawo żądania przedłożenia wyjaśnień od zarządu fundacji rodzinnej.

Zarząd może jednak odmówić realizacji uprawnienia beneficjenta do żądania otrzymania wyjaśnień lub wglądu w dokumentację fundacji rodzinnej, jeśli istnieje obawa, że takie informacje lub wyjaśnienia posłużą beneficjentowi doi celów sprzecznych w interesem fundacji rodzinnej.

Zrzeczenie się uprawnień przez beneficjenta

Beneficjent może jednakże samodzielnie zrzec się uprawnień, które mu przysługują względem fundacji rodzinnej. Takie zrzeczenie się musi mieć formę szczególną, tj. zostać sporządzone w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Co ważne, beneficjent może zrzec się jedynie niektórych uprawnień i może to następować częściowo. W sytuacji, w której beneficjent zrzeknie się ostatniego z przysługujących mu uprawnień, bezpowrotnie utraci status beneficjenta fundacji rodzinnej. Utrafi on więc wszelkie uprawnienia, ale i nie będzie ponosił żadnej odpowiedzialności wynikającej z tytułu posiadania statusu beneficjenta fundacji rodzinnej.