Wszczęcie postępowania karno – skarbowego przez organy podatkowe jako nadużycie prawa
Wszczęcie postępowania karno – skarbowego na krótko przed upływem ustawowego terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego stanowi nadużycie prawa – orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu (sygn. akt: I SA/Wr 365/19), którego pogląd został w zasadzie podtrzymany przez Naczelny Sąd Administracyjny (I FSK 42/20, I FSK 128/20).
Wcześniej wojewódzkie sądy administracyjne jednolicie orzekały, iż samo wszczęcie postępowania o przestępstwo skarbowe, wystarczy do zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego, a przepisy prawa nie dają sądom uprawnienia do weryfikacji zasadności takiej decyzji, stojąc tym samym po stronie organów podatkowych. Kolejne sprawy rozstrzygane przed polskimi sądami potwierdzały prawidłowość działania organów, a podatnicy mieli ograniczone możliwości obrony swoich interesów (np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 19 lutego 2020 r., sygn. akt: I SA/Bk 713/19).
Pogląd ten został jednak zakwestionowany. Wrocławski sąd orzekł, iż stosowanie instytucji zawieszenia biegu przedawnienia na gruncie art. 70 ust. 6 pkt 1 ustawy Ordynacja podatkowa, powinno mieć charakter wyjątkowy i odbywać się w zgodzie z poszanowaniem gwarancyjnej funkcji instytucji przedawnienia zobowiązań podatkowych, a także mieć na uwadze dobro podatnika, który powinien mieć pewność co do swojej sytuacji prawnopodatkowej.
Wszczęcie postępowania nie powinno być wykorzystywane przez organy w sposób instrumentalny, a jedynym celem takiego działania nie może być wola zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Bezpodstawne wszczęcie takiego postępowania nie może wywoływać korzystnych skutków dla organów podatkowych, a jednocześnie niekorzystnych skutków dla samego podatnika, podważając jego zaufanie do organów wykonujących zadania z zakresu władzy publicznej.
Wskazuje się, iż nadużycie prawa ma miejsce, gdy postępowanie karno-skarbowe zostało wszczęte na krótko przed upływem ustawowego terminu przedawnienia, a następnie nie zostały dokonane żadne czynności. W takiej sytuacji należy domniemywać, że wszczęcie postępowania karano – skarbowego zostało wszczęte dla pozoru, w celu zawieszenia biegu przedawnienia a samo postępowanie powinno zostać w sprawie umorzone.
W tym kontekście sądy mają szczególne zadanie, które polega na przeciwdziałaniu nadużyciu prawa, gdy jest ono wykorzystywane instrumentalnie przez organy władzy publicznej. Podatnicy zyskali więc silny oręż w walce z nadużyciami.
Wyroki stanowią preludium do ukształtowania się sądowej linii orzeczniczej i doktryny zakazu nadużywania prawa przez organy podatkowe, a zarazem mogą być przeciwwagą dla często bezpodstawnie wykorzystywanych przez organy podatkowe instrumentów w stosunku do podatników, np. klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania.
Należy jednak pamiętać, iż każda sprawa wymaga indywidualnego zbadania okoliczności konkretnego przypadku. Orzeczenie wrocławskiego sądu administracyjnego i potwierdzające jego prawidłowość rozstrzygnięcie Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowią novum w dotychczasowej praktyce orzeczniczej, dlatego na upowszechnienie się wyrażonego tam poglądu w praktyce sądowej przyjdzie podatnikom jeszcze poczekać.